Nấm mốc là một trong những vấn đề phổ biến và nguy hiểm nhất khi bảo quản tranh nghệ thuật, đặc biệt là các tác phẩm được làm từ chất liệu hữu cơ như giấy, toan (canvas) hoặc vải. Nếu không được xử lý kịp thời, nấm mốc có thể làm hư hại nghiêm trọng bề mặt tranh, ảnh hưởng đến màu sắc, chất lượng sơn, và thậm chí làm giảm giá trị nghệ thuật của tác phẩm. Dưới đây là các bước hướng dẫn chi tiết để xử lý nấm mốc trên tranh nghệ thuật, giúp bảo vệ tác phẩm khỏi hư hại.
1. Xác Định Tình Trạng Nấm Mốc Trên Tranh
Nấm mốc thường xuất hiện dưới dạng các đốm nhỏ màu đen, trắng, hoặc xanh trên bề mặt tranh, đặc biệt ở các khu vực có độ ẩm cao. Trước khi bắt đầu xử lý, hãy kiểm tra kỹ toàn bộ bề mặt tranh và khung để xác định mức độ nấm mốc. Nếu nấm mốc chỉ xuất hiện ở mức độ nhẹ, bạn có thể tự xử lý tại nhà. Tuy nhiên, nếu nấm mốc đã lan rộng hoặc gây hư hại nghiêm trọng, nên tìm đến sự hỗ trợ của các chuyên gia bảo quản nghệ thuật.
Lưu ý: Nên đeo găng tay và khẩu trang khi tiếp xúc với tranh bị nấm mốc để tránh hít phải các bào tử nấm có hại.
2. Tạo Điều Kiện Khô Ráo Để Ngăn Ngừa Nấm Mốc Phát Triển
Nấm mốc thường phát triển trong môi trường ẩm ướt, vì vậy việc đầu tiên là cần đưa tranh ra khỏi môi trường có độ ẩm cao và đặt tranh ở nơi khô ráo, thoáng khí. Nếu có thể, sử dụng máy hút ẩm hoặc quạt để làm khô không gian xung quanh tranh, ngăn không cho nấm mốc tiếp tục phát triển.
Gợi ý: Độ ẩm lý tưởng để bảo quản tranh là từ 40% đến 50%. Tránh để tranh tiếp xúc với ánh sáng mặt trời trực tiếp vì có thể làm phai màu tranh.
Nguồn tham khảo: Bảo tàng The Getty Conservation Institute khuyến nghị việc duy trì môi trường khô ráo để ngăn chặn sự phát triển của nấm mốc.
3. Vệ Sinh Tranh Một Cách Nhẹ Nhàng
Nếu nấm mốc chỉ mới xuất hiện và ở mức độ nhẹ, bạn có thể làm sạch bề mặt tranh bằng cách sử dụng các vật dụng nhẹ nhàng như:
Cọ mềm: Dùng cọ mềm hoặc cọ vẽ để quét nhẹ nhàng lớp nấm mốc khỏi bề mặt tranh. Hãy đảm bảo không làm xước hoặc ảnh hưởng đến lớp sơn.
Khăn sạch không xơ: Dùng khăn sạch, không chứa xơ để lau nhẹ bề mặt tranh.
Dung dịch vệ sinh nhẹ: Nếu nấm mốc bám chặt, có thể dùng khăn mềm thấm dung dịch cồn isopropyl pha loãng với nước (tỷ lệ 50:50) để lau. Trước khi áp dụng lên toàn bộ bức tranh, hãy thử trên một góc nhỏ và không dễ thấy để kiểm tra xem dung dịch có gây hại cho sơn hay không.
Lưu ý: Tuyệt đối không sử dụng nước để lau tranh, vì nước có thể làm tình trạng nấm mốc tồi tệ hơn hoặc gây ra các vết loang trên bề mặt tranh.
4. Khử Trùng Và Ngăn Chặn Sự Tái Phát Của Nấm Mốc
Sau khi vệ sinh bề mặt tranh, hãy sử dụng dung dịch khử trùng nhẹ để loại bỏ hoàn toàn các bào tử nấm còn sót lại. Một dung dịch thường được sử dụng là cồn isopropyl, an toàn cho các bề mặt tranh. Cồn sẽ bay hơi nhanh, không gây ẩm cho tranh và có tác dụng tiêu diệt nấm mốc hiệu quả.
Lưu ý: Không nên phun dung dịch trực tiếp lên tranh, thay vào đó hãy thấm nhẹ lên khăn mềm rồi lau đều lên bề mặt bị nhiễm nấm.
5. Kiểm Tra Và Bảo Trì Tranh Định Kỳ
Sau khi đã xử lý nấm mốc, hãy kiểm tra tranh định kỳ để phát hiện sớm bất kỳ dấu hiệu nấm mốc nào quay trở lại. Nếu phát hiện dấu hiệu bất thường, cần hành động kịp thời để ngăn chặn sự lây lan. Đảm bảo duy trì môi trường khô ráo, thông thoáng và không quá ẩm để tránh tình trạng nấm mốc tái phát.
Lưu ý: Tránh treo tranh ở những khu vực có độ ẩm cao như nhà bếp, phòng tắm, hoặc các khu vực có thay đổi nhiệt độ đột ngột.
Nguồn tham khảo: Smithsonian Institution khuyến cáo việc kiểm tra và bảo trì tranh định kỳ là cần thiết để ngăn ngừa sự phát triển của nấm mốc và các hư hại khác.
6. Tìm Đến Chuyên Gia Bảo Quản Nghệ Thuật
Trong trường hợp nấm mốc đã phát triển mạnh và gây hư hại nặng cho bề mặt tranh, bạn không nên tự xử lý mà hãy liên hệ với các chuyên gia bảo quản tranh nghệ thuật. Họ có các kỹ thuật và công cụ chuyên nghiệp để loại bỏ nấm mốc mà không làm hỏng tác phẩm.
Kết Luận: Nấm mốc có thể gây ra hư hại nghiêm trọng cho tranh nghệ thuật nếu không được xử lý kịp thời. Bằng cách làm theo các bước trên, từ việc xác định tình trạng nấm mốc, làm sạch bề mặt tranh đến kiểm tra và bảo trì thường xuyên, bạn có thể bảo vệ tác phẩm nghệ thuật khỏi nguy cơ hư hại do nấm mốc. Nếu gặp tình trạng nấm mốc nghiêm trọng, hãy tìm đến sự trợ giúp của các chuyên gia bảo quản nghệ thuật để đảm bảo an toàn cho tác phẩm.